Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu w ciągu ostatnich lat podlegał stopniowej ewolucji. Poszerzanie kwerend o rękopiśmienne akta sądowe sprawiło,
że obok ukazania sieci osadniczej, SHG zaczął pełnić rolę repozytorium danych między innymi do dziejów społecznych i gospodarczych. Funkcję tę wzmocniły powrót do planów opracowania Słowników dla innych ziem koronnych, a także udostępnienie zawartości SHG on-line. Nowe perspektywy rozwoju otwiera postęp technologiczny, który może ułatwić jeszcze sprawniejsze wyszukiwanie danych oraz tworzenie Słownika. Panel będzie próbą podjęcia refleksji nad miejscem SHG w warsztacie badawczym różnych dyscyplin, jego rolą społeczną, a także nad kształtem koncepcyjnym. Stąd podział na dwie części. W drugiej części zaprezentowane będą doświadczenia badaczy różnych dyscyplin i ich oczekiwania względem Słownika. Liczymy, że głosy te pomogą doskonalić koncepcyjnie Słownik i inne podobne przedsięwzięcia.
2. The Historical-Geographical Dictionary in the toolkit of researchers of the Crown of the Kingdom of Poland, its territory and settlement, society and authorities – part 2
The Historical-Geographical Dictionary of the Polish Lands in the Middle Ages has undergone a gradual change in the last years. Expanding queries in unpublished sources meant that, in addition to the task of showing the settlement network, the Dictionary began to play the role of a data repository, including material for social and economic history. This role was bolstered by developing Dictionaries for other Polish lands and by making them available online. New chances of development are opened by technological advances, which may facilitate easier data retrieval and Dictionary compilation. This panel aims to discuss the Dictionary’s role in the research toolkit of various disciplines, its social significance, and its conceptual shape. Hence, the division into two parts. The second part will present the experiences of researchers of various disciplines and their expectations towards the Dictionary. We hope that these voices will help to improve the Dictionary and other similar projects.
Koordynatorzy
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN
Referaty
Uwagi o Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu
prof. dr hab. Jan Wroniszewski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Słownik jest dziełem zbiorowym, opracowywanym w trzech zespołach badawczych Zakładu Słownika Historyczno-geograficznego Ziem Polskich w Średniowieczu PAN. Zespoły te realizują tę samą koncepcję, jeżeli idzie o wymogi kwerendy, strukturę układu treści (konstrukcja hasła) itd., jednakże w sposób wykazujący pewne różnice, zwłaszcza dotyczące przekazu treści źródła. Zauważyć można, że z upływem lat liczba uwzględnianych informacji rośnie (choć nie w każdej pracowni w tych samych proporcjach), to samo tyczy się też komentarzy, a nawet "załączników" (tablice genealogiczne). Realizacja całego przedsięwzięcia daleka jest od ukończenia, ważna zatem jest refleksja nad wyborem drogi na przyszłość, przede wszystkim z uwzględnieniem użyteczności badawczej tego dzieła.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu w optyce archeologa
prof. dr hab. Anna Marciniak-Kajzer
Uniwersytet Łódzki
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu jest monumentalnym dziełem tworzonym przez historyków, przede wszystkim z myślą o historykach i badaniach osadniczych. Tymczasem wydawnictwo to stało się podstawowym narzędziem pracy badaczy z wielu innych, pokrewnych dyscyplin. Dla archeologów jest to też znakomite źródło badań nie tylko na strukturą osadniczą, ale również nad kulturą materialną. Tu zauważalne są duże różnice w zawartości haseł pomiędzy słownikami opracowanymi dla poszczególnych ziem. Znacznie różnią się nawet zawartości haseł tomów wydawanych na początku i obecnie. Szybko wzrasta ilość danych, które autorzy słownika pozyskują z zasobów archiwalnych, a zamieszczane w nim hasła są coraz bardziej rozbudowane. To sprawia, że jego wydawanie w tradycyjnej, papierowej formie powoduje wiele ograniczeń. Być może więc należy rozważyć zmianę formuły udostępniania pozyskanych informacji, tak by możliwe było uzupełnianie haseł w miarę pozyskiwania danych źródłowych.
Castrum, curia, fortalitium. Znaczenie Słownika Historyczno-Geograficznego w badaniach nad siedzibami szlachty mazowieckiej
dr Piotr Lasek
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
Znaczenie źródeł pisanych w badaniach nad rodzimą architekturą obronno-rezydencjonalną jest niepodważalne. Wynika to przede wszystkim ze stanu zachowania tych zabytków, z których tylko nieliczne dotrwały do naszych czasów w dobrze zachowanej formie kubaturowej. Częstokroć informacje o istnieniu danej budowli czerpiemy jedynie ze źródeł pisanych, tak historiograficznych, jak i normatywnych. Zebranie owych wzmianek, rozproszonych w różnych archiwach i zbiorach, jest zadaniem przekraczającym możliwości pojedynczego badacza. Tym większa jest ranga wymienionego w tytule wydawnictwa. W niniejszym wystąpieniu wskażę znaczenie zgromadzonych przez zespół Słownika danych w badaniach nad siedzibami szlachty mazowieckiej w późnym średniowieczu. Wobec niemal całkowitego zniszczenia większości tego typu obiektów oraz słabego stanu rozpoznania metodami archeologicznymi, jedynie uważna analiza przekazów pisanych powala na uzyskanie nowych informacji o siedzibach szlacheckich na Mazowszu.
Wykorzystanie Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu w badaniach toponomastycznych
dr Paweł Swoboda
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Referat poświęcony będzie roli, jaką pełni Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu (SHG) przy opracowywaniu słownika Nazwy miejscowe Polski: historia, pochodzenie, zmiany (NMP) – głównego projektu toponomastycznego realizowanego w Instytucie Języka Polskiego PAN. Pierwsza część zostanie poświęcona temu, w jaki sposób rozwiązania redakcyjne stosowane w SHG znalazły odbicie w koncepcji oraz zakresie prac prowadzonych NMP. W drugiej części zostaną przedstawione problemy związane z prezentacją materiału źródłowego (oraz jego weryfikacji) i informacji historyczno-geograficznych w SHG przy opracowywaniu haseł dotyczących poszczególnych miejscowości w NMP. W końcowej części wystąpienia zostaną przedstawione propozycje zmian i rozwiązań dotyczących kwestii prezentacji materiału źródłowego w potencjalnej nowej odsłonie internetowej wersji SHG, które byłyby istotne z punktu widzenia historycznej toponomastyki.
„Słownik historyczno-geograficzny ziemi liwskiej w średniowieczu” - opinie i oceny regionalistów
dr Mirosław Roguski
Fundacja Rozwoju Badań Regionalnych
Referat wskazuje na znaczenie „Słownika historyczno-geograficznego ziemi liwskiej w średniowieczu” dla lokalnych badaczy, regionalistów, władze oraz pracowników instytucji kulturalnych i oświatowych. Użytkownicy doceniają wartość słownika, zwłaszcza w kontekście strat historycznych źródeł w trakcie II wojny światowej. Słownik jest uznawany za cenne narzędzie w badaniach genealogicznych oraz historycznych, szczególnie dla mieszkańców regionu. Współpraca z naukowcami, zorganizowane konferencje i promocja słownika wśród lokalnych władz podkreślają jego znaczenie w edukacji, działalności kulturalnej oraz turystyce. Działania te przyczyniają się do poszerzania wiedzy o historii regionu i budowy lokalnej tożsamości. Słownik wpłynął również na rozwój inicjatyw społecznych związanych z historią i społeczeństwem obywatelskim.
